زلزله د ځمکې یو ناڅاپي او شدید ټکان دی چې د ځمکې د سطحې لاندې د ټیکټونیک پوړونو د خوځښت له امله رامنځ ته کېږي. ويیلای شو چې زلزله يوه طبيعي پېښه او ناورین دی چې د زلزلې سیمې سره نږدې خلکو ته د سر او مال د زیانونو سبب ګرځي.
دا چې د افغانستان ډېرې سیمې د زلزلې له خطر سره مخ دي، نو موږ ټول که د زلزلې په وړاندې په سمه توګه چمتو نه شو، ښايي له سختو زيانونو سره مخ شو. دا طبیعي ناورین تر یوه بریده د مدیریت وړ دی او ځینې ساده ګامونو پرمټ یې خطرونه کمېدای شي او په دې ډول موږ کولای شو په اغېزمنه توګه خپل او د کورنۍ د غړو خوندیتوب ډاډمن کړو.
د زلزلې له امله مرګ ژوبله اکثراً د زلزلې په وخت کې د خاورو او دېوالونو رالوېدو، د شیشې د ماتېدو، د شیانو د راغورځېدو او د زلزلې پرمهال د ډېر خوځښت له امله رامنځته کېږي. دا چې اوس مهال د زلزلې د وخت وړاندوینه ناشونې ده، نو د ځاني او مالي زیانونو د راکمولو یواځینۍ لار د خوندیتوب ټکو ته پاملرنه او پرې عمل کول دي.
په دې لیکنه کې، موږ تاسو ته د زلزلې پرمهال د خوندیتوب لپاره عمومي او مهمې لارښوونې وړاندې کوو.
د زلزلې لپاره چمتووالی
تل زلزلې ته چمتو اوسئ د زلزلې د خطر کمولو لپاره لاندې ټکو ته پام وکړئ:
- تر ټولو لومړی، ډاډ ترلاسه کړئ چې ستاسو د استوګنې ودانۍ په معیاري ډول او پرته له نیمګړتیاوو جوړه شوې ده.
- د مهمو مرستندویه ادارو د اړیکو شمېرې لکه پولیس، اور وژنه یا اطفایه او امبولانس شمېرې له ځان سره لرئ.
- د زلزلې پرمهال د خوندیتوب لارښوونې له ځانه سره ولرئ او پوه شئ چې تر زلزلې وړاندې، د زلزلې پرمهال او وروسته تر زلزلې څه باید وکړئ.
- د بېړني حالت لپاره د کورنۍ پلان ولرئ ترڅو هرڅوک پوه شي چې د زلزلې د ټکانونو پرمهالکې څه باید وکړي.
- د روغتیايي او خوراکي موادو کڅوړې چمتو کړئ، ترڅو ستاسو د کورنۍ لپاره لږترلږه د ۷۲ ساعتونو لپاره بسنه وکړي. یوه روغتیايي کڅوړه چې بنداژونه (بېلابېلې اندازې)، پډگاز ستریل، د سکاشټیپ یا سریښ، لامده دستمالونه، میکروب ضد محلولونه، غوڅوونکي، کینچي، یوځل مصرف دستکشې، د فوري یخ بسته، د درد کموونکي درمل لکه (ایبوپروفن یا استامینوفن)، هایدروکورتیزون ملهم ترمامیتر او یو شمیر نورو اړین توکي پکې وي تل په کور کې ولرئ.
د زلزلې د ټکانونو پر مهال مهمې لارښوونې
- د خونې په نات باندې کښېنئ او ځان د مېز، تخت یا کټ لاندې پټ کړئ. ترټولو خوندي لاره دا ده چې ځان د رالویدونکو شیانو څخه لرې او خوندي کړئ.که مو کلک شیان و نه موندل چې ترې لاندې پټ شئ، ځان ټيټ کړئ او خپل سر په خپلو لاسونو پټ کړئ او یا په خپل سر د څوکۍ په څېر کلکه وسیله ونیسئ.
- که تاسو د مېز یا تخت لاندې یاست، پښې یې کلکې ونیسئ یا د دېوال تر څنګ ودریږئ ترڅو ستاسو د ټکان مخه ونیسي. دغه کار به له تاسو سره ستاسو د توازن په ساتنه کې مرسته وکړي او د راغورځېدو مخه به مو ونیسي.
- که تاسو په بستر کې یاست، هلته پاتې شئ او خپل سر د بالښت یا بل ورته شی لاندې پټ کړئ. دغه کار به ستاسو سر د راغورځېدونکو شیانو له خطر څخه خوندي کړي.که تاسو د خپل خوب ځای یابستر پر سر کوم دروند شی نصب وي، د تخت پښو خوا یا بل مناسب ځای ته لاړ شئ.
- د دروازو، دیوالونو، المارۍ او درنو او بریښنایی تجهیزاتو په څېر شیانو څخه ځان لرې وساتئ ترڅو د را غورځېدو په صورت کې تاسو ژوبل نه کړي.
- که بهر یاست، د استوګنې ودانیو، د سړک د څراغونو، او د برېښنا له مزو څخه په واټن کې اوسئ. دغه کار به له تاسو سره پر تاسو د درنو شیانو له رالوېدو څخه د مخنیوي په برخه کې مرسته وکړي.که شونې وي، له دیوالونو، ودانیو او د برېښنا له مزو څخه لرې یوې پرانیستې سیمې ته لاړ شئ.
- که موټر چلوئ، یوې څنډې ته شئ او ودریږئ. د پلونو، هوايي سړکونو او د برېښنا د مزو لاندې له درېدو څخه ډډه وکړئ. تر هغه چې د زلزلې ټکانونه ودرېږي په موټر کې پاتې شئ. ودانیو یا ونو ته نږدې له درېدو څخه ډډه وکړئ چې کېدای شي ستاسو په موټر کې راولوېږي.
- په یاد ولرئ چې خپله ارامتیا وساتئ او تر زلزلې وروسته نورو ټکانونو ته چمتو اوسئ. تر زلزلې ټکانونه تل تر اصلي ټکان وروسته پېښېږي او کېدای شي د اصلي زلزلې په څېر یا هم تر اصلي زلزلې ډېر قوي وي.که اړتیا وي، چمتو اوسئ چې یو ځل بیا خوندي ځای ته ځان ورسوئ.
- که په لوړپوړې ودانۍ کې یاست، د ودانۍ د چارواکو لخوا چمتو شوي لارښوونو باندې عمل وکړئ. لوړې ودانۍ د زلزلې پر مهال ډېر ولړزېږي، نو دا مهمه ده چې پوه شئ چې په لوړپوړو ودانیو کې دننه د زلزلې پر مهال څه وکړئ. هغه لارښوونې په پام کې ونیسئ چې د ودانۍ مسولینو لخوا ورکړل شوي یا په ودانۍ کې دننه د بېړنیو حالاتو نښې او لارښوونې تعقیب کړئ.
د زلزلې وروستي ټکانونه
وروسته شاک یوه کوچنۍ زلزله ده چې د لویې زلزلې وروسته واقع کېږي، معمولا په ورته سیمه کې. دا وروسته ټکانونه خطرناک کیدای شي او د د ډېر زیان لامل کیدی شي. ځینې احتیاط چې تاسو یې د زلزلې په جریان کې کولی شئ په لاندې ډول دي: دا لاندې وړاندې کېږي:
- خپل شاوخوا وګورئ تر ولیدل شي چې ټپیان شته او که نه تر څو لومړنۍ مرستې ورسره وشي؛
- د زلزلې وروسته د اورلګېدنې د مخنیوي لپاره هڅه وکړئ چې د برېښنا مزي او د ګاز نل سره غوڅ کړئ؛
- د روښنايي لپاره د شمعې، ګوګړو او نورو ډول ډول سوځېدونکو موادو له لګولو څخه ډډه وکړئ، ځکه چې کېدای شي د ګاز سیسټم خلاص پاتې شي او د اورلګېدنې لامل شي؛
- د یو کلک مېز، تخت یا کټ لاندې پاتې شئ تر څو د زلزلې ټکانونه ودرېږي؛
- له هغو ځایونو څخه لرې اوسئ چیرې چې د ځمکې ښویېدنې، دیوالونو او ډبرو رالوېدو خطر شتون لري؛
- له کړکیو او الماریو څخه لرې اوسئ ځکه کېدای شي چې پر تاسو راپرېوځي؛
- د سړک د څراغونو او برېښنا مزو څخه لرې اوسئ؛ او
- که په موټر کې یاستئ، روښانه ځای ته لاړ شئ او په خپل موټر کې پاتې شئ تر څو د زلزلې ټکانونه ودرېږي.
د زلزلې په جریان کې او ورپسې ټکانونو پرمهال، دا خورا مهمه ده چې خپله ارامتیا وساتئ او د ځایی چارواکو لارښوونې په پام کې ونیسئ. په یاد ولرئ، زلزلې هر وخت پرته له مخکنۍ خبرتیا پېښېږي. مهمه ده چې چمتو اوسئ او پوه شئ چې د ځان او خپلو عزیزانو د خوندیتوب لپاره څه وکړئ؟
مرسته او مشوره
که د زلزلې پرمهال مرستې ته اړتیا لرئ او جدي ټپي یاستئ، سملاسي له سیمه ایزو مسولینو لکه پولیس، د ژغورنې ټیمونه، په سیمه کې فعال سازمانونه، امبولانس، د اور وژنې یا د بېړنيو خدماتو چمتو کوونکو سره اړیکه ونیسئ چې ممکن په هغه سیمه کې وي.
هغه افغانان چې ځانگړو معلوماتو یا مشورې ته اړتیا لري کولی شي د "بپرسېد" یا "وپوښتئ" مشاورینو سره د "وپوښتئ" 93729807235+ واټساپ شمېرې، فیسبوک مسېنجر یا د "وپوښتئ" وېبپاڼې له لارې اړیکه ونیسي او لا ډېر معلومات ترلاسه کړي.